Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Θαυματουργός
Εορτάζει την Κυριακή δευτέρα των Νηστειών και στις 14 Νοεμβρίου
Στίχοι
Φωτός λαμπρόν κήρυκα νυν όντως μέγαν,
Πηγή φάους άδυτον άγει προς φέγγος.
Ο θείος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μικρό παιδί ακόμη μετά τον θάνατο του πατέρα του, επιδόθηκε στην μάθηση. Επειδή ήταν πολύ μικρός στην ηλικία, και δυσκολευόταν να μάθη τα μαθήματα του αποφάσισε να μην αρχίσει να διαβάζει, προτού κάνει τρεις μετάνοιες με ιερά προσευχή, μπροστά στην εικόνα της Κυρίας Θεοτόκου. Έτσι με την βοήθεια Της, απομνημόνευε εύκολα. Και όχι μόνο σε αυτό τον βοήθησε η Παναγία, αλλά και την ψυχή του βασιλέως φώτισε και του έδινε πλουσιοπάροχα όλα όσα χρειάζονταν για την εκπαίδευση του.
Κάποτε, όταν ήταν μόνος ο Γρηγόριος, έχοντας μέσα στην ιερή του ησυχία όλη του την προσοχή προς τον Θεό, είδε όχι στ’ όνειρό του αλλά στον ξύπνιο του, έναν θείο άνδρα να στέκεται μπροστά στα μάτια του, που, όπως λένε, ήταν ο κορυφαίος των Ευαγγελιστών, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Εξεπλάγη ο Γρηγόριος. Τον οποίον, βλέποντας ιλαρώς ο έμπιστος Φίλος και επιστήθιος Μαθητής του Χριστού, Ιωάννης, διέλυσε αμέσως τον φόβο του και του λέει: «Ήρθα σταλμένος από την Υπεραγία Δέσποινα να σε ρωτήσω το εξής· γιατί, νύχτα και μέρα και, σχεδόν όλες τις ώρες, δεν παύεις από του να φωνάζεις:
–‘‘Φώτισόν μου τὸ σκότος! Φώτισόν μου τὸ σκότος!’’;».
Ο καλός Γρηγόριος, αποκρίθηκε με ταπείνωση: «Και, τί άλλο, πρέπει να ζητώ από τον Θεό, όταν προσεύχομαι, εγώ που είμαι άνθρωπος ατελής και γεμάτος πάθη, εκτός από τον θείο φωτισμό για να βλέπω και να πράττω το σωτήριο Εκείνου θέλημα;».
Είπε, τότε, ο «ἠγαπημένος» Μαθητής του Κυρίου: «Η Δέσποινα των απάντων, δια μέσου εμού του δούλου Της, ορίζει: ‘‘Τόσο αυτή, όσο και εγώ, από εδώ και πέρα, θα σου είμαστε βοηθοί στην ζωή σου!’’».
Ρωτάει, πάλι, ο Γρηγόριος: «Και, πού λοιπόν έχω να απολαύσω τα αγαθά αυτής της βοηθείας; Στην παρούσα ή στην μέλλουσα ζωή;». Και ο Ευαγγελιστής των μεγάλων και υψηλών ειδήσεων, απάντησε: «Όπως ήδη γνωρίζεις από πριν, έτσι και τώρα, τόσο εδώ σε αυτήν την ζωή, όσο και στην μέλλουσα».
Και αφού είπε αυτά ο θείος Ιωάννης, χάθηκε από τα μάτια του Γρηγορίου. Η καρδιά του οποίου, γέμισε από φως και ευφροσύνη για τις προς αυτόν δωρεές και υποσχέσεις της Θεομήτορος.
Όλα τα ανωτέρω, τα έμαθε ο Πατριάρχης Φιλόθεος από τον μετέπειτα μαθητή του Αγίου, κάποιον ονόματι Δωρόθεο, προς τον οποίον και τα διηγήθηκε ο ίδιος ο Άγιος. Είπε, μάλιστα, ο Άγιος Γρηγόριος σε αυτόν (τον Δωρόθεο), ότι, «ήδη, από το πατρικό μου σπίτι όταν ήμουν ακόμη, εκεί στο παλάτι όπου ανατρεφόμουν, μαθητεύοντας στην εγκόσμια θύραθεν παιδεία, πριν καν αφήσω και εγκαταλείψω τον κόσμο, είχα στην ζωή μου ιδιαίτερη και άμεση προστάτιδα την Κυρία Θεοτόκο. Γι’ αυτό και, κάθε μέρα, πριν ακόμη ξημερώσει, το πρώτο και αναγκαιότερο απ’ όλα τα έργα μου, ήταν μονάχα αυτό: Να σταθώ μπροστά στην Αγία Εικόνα Της και να πω, με κατάνυξη και με μεγάλη συντριβή της καρδιάς μου, εκείνη την ιερή ευχή της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, ευχή που είναι γεμάτη από μετάνοια και εξομολόγηση και συντετριμμένη δέηση:
‘‘Δέσποινα, Δέσποινα!
Μη εγκαταλείπης με!’’»…
Ο θείος Γρηγόριος είχε ένα φίλο αγαπημένο ονομαζόμενο Ιώβ, άνθρωπο απλούστατο και πολύ ενάρετο, με τον οποίο συνομιλώντας μία φορά του είπε και περί προσευχής και πώς κάθε Χριστιανός γενικά πρέπει να αγωνίζεται πάντοτε στην προσευχή και να προσεύχεται ακατάπαυστα, καθώς παραγγέλλει ο Απόστολος Παύλος σε όλους τούς Χριστιανούς: « Αδιαλείπτως προσεύχεσθε», και καθώς λέει και ο προφήτης Δαβίδ, με όλο πού ήταν βασιλιάς κι είχε όλες τις φροντίδες του βασιλείου του: «Βλέπω πάντοτε τον Κύριο μπροστά μου» (μέσω της προσευχής)• και καθώς διδάσκει ο Θεολόγος Γρηγόριος όλους τούς Χριστιανούς λέγοντας ότι πρέπει να μνημονεύομε με την προσευχή το όνομα του Θεού περισσότερο από όσο αναπνέομε.
Και λέγοντας αυτά ο Άγιος στον φίλο του Ιώβ κι άλλα περισσότερα, του έλεγε ακόμη πώς πρέπει κι εμείς να κάνομε υπακοή στις παραγγελίες των Αγίων, και όχι μόνο να προσευχόμαστε εμείς παντοτινά, αλλά να διδάσκομε κι όλους τούς άλλους, μοναχούς και λαϊκούς, σοφούς και αμόρφωτους, άνδρες και γυναίκες και παιδιά, και να τούς παρακινούμε να προσεύχονται ακατάπαυστα. Ακούγοντας αυτά ο γέροντας εκείνος Ιώβ, τα θεώρησε καινοτομία κι άρχισε να αντιλέγει του Αγίου πώς η αδιάλειπτη προσευχή είναι μονάχα για τούς ασκητές και τούς μοναχούς πού είναι έξω από τον κόσμο και από τούς περισπασμούς, κι όχι για τούς κοσμικούς πού έχουν τόσες μέριμνες και δουλειές. Και ο Άγιος πάλι του έλεγε κι άλλες μαρτυρίες και αναντίρρητες αποδείξεις, όμως ο γέρων Ιώβ δεν επείθετο, και ο θείος Γρηγόριος αποφεύγοντας την πολυλογία και τη φιλονικία σώπασε και πήγε ο καθένας στο κελί του.
Κι ύστερα πού ο Ιώβ προσευχόταν καταμόνας στο κελί του, φαίνεται μπροστά του Άγγελος Κυρίου σταλμένος από το Θεό πού θέλει όλων των ανθρώπων τη σωτηρία, κι αφού τον έλεγξε αυστηρά πού φιλονικούσε με τον άγιο Γρηγόριο κι αντιστεκόταν σε πράγματα φανερά, από τα οποία προξενείτε η σωτηρία των Χριστιανών, του παρήγγειλε εκ μέρους του Αγίου Θεού να προσέχει καλά στο εξής και να φυλαχθεί πλέον να μην πει τίποτε ενάντιο σε αυτό το ψυχωφελέστατο έργο, γιατί αντιστέκεται στο θέλημα του Θεού• αλλά μήτε με το νου του πλέον να τολμήσει να δεχτεί ενάντιο λογισμό και να φρονεί διαφορετικά από ό,τι του είπε ο θείος Γρηγόριος. Τότε ο απλούστατος εκείνος γέρων Ιώβ πήγε αμέσως στον Άγιο κι έπεσε στα πόδια του, ζητώντας συγχώρηση για την αντίσταση και φιλονικία και του φανέρωσε και όσα του είπε ο Άγγελος του Κυρίου.
Ο άγιος Γρηγόριος κλήθηκε να υπερασπιστεί την Ορθοδοξία, και μάλιστα την ησυχαστική της παράδοση, που πολεμήθηκε σκληρά από τον υπερφίαλο λατινόφρονα μοναχό Βαρλαάμ τον Καλαβρό (περ. 1290-1350).
Ο Βαρλαάμ επολέμησε αυτή την αλήθεια με μίσος και σατανικό πάθος, απορρίπτων την δυνατότητα της θεωρίας του θείου και Ακτίστου Φωτός, την οποία είχαν, ως βαθειά εσωτερική εμπειρία, οι Ασκητές.
Ο σκοπός, δίδασκε ο θείος Γρηγόριος, ο απόλυτος σκοπός και προορισμός κάθε ανθρώπου, είναι η θέωση. Κάθε άνθρωπος να φτάσει στη θέωση. «Ο Θεός πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν» (Α΄ Τιμ. 2, 4). Η «επίγνωση της αληθείας» είναι η θέωση. Να ενωθούμε με την άκτιστη Χάρη του Θεού. Η χάρις αύτη είναι η ίδια η δόξα του Θεού που αναβλύζοντας από το σώμα του Χρίστου την ήμερα της Μεταμορφώσεως εθάμβωσε τους μαθητές και η οποία, απαστράπτοντας τώρα μέσα στην καθαρισμένη από τα πάθη καρδιά, μας ενώνει πραγματικά με τον Θεό, μας φωτίζει, μας θεώνει. Θεολόγοι είναι αυτοί που βλέπουν το άκτιστο φως, αυτοί που φθάνουν εις την θεοπτίαν.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στη συνέχεια γίνεται υπερασπιστής του μοναχισμού της πατερικής παραδόσεως, τον οποίον πολεμούσε ο Βαρλαάμ.
Κατηγορήθηκε ως καινοτόμος και μάλιστα ως αιρετικός. Αυτή ήτανε η κρίση του 14ου αιώνος. Το 1343 εφυλακίσθη ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στη φυλακή των ανακτόρων και το 1344 καταδικάσθηκε σε ακοινωνησία!
Ο πατριάρχης Ισίδωρος (1347-1350) το Μάρτιο του 1347 τον χειροτόνησε Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης.
Καθώς δοκιμαζόταν από μια μακροχρόνια και βαρεία ασθένεια, του φανερώθηκε ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για να τον καλέσει να τον συναντήσει εν μέσω του χορού των αγίων ιεραρχών, την ήμερα μετά από την εορτή του. Και πράγματι, ο άγιος παρέδωσε την ψυχή του στον Θεό στις 14 Νοεμβρίου 1359. Όταν εκοιμήθη, το πρόσωπο του ακτινοβολούσε φώς όμοιο με εκείνο πού καταύγαζε τον άγιο Στέφανο (Πράξ. 6, 15).
***
Γέροντος Σωφρονίου του Essex
Περί του Θαβωρίου Φωτός
«Τι ποιήσω ίνα ζωήν αιώνιον κληρονομήσω»;
Και μου δόθηκε η απάντηση:
«Να προσεύχεσαι, όπως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο οποίος για χρόνια έκραζε, “Κύριε, φώτισόν μου το σκότος”, και εισακούσθηκε.
»Να προσεύχεσαι με τα λόγια της εκκλησιαστικής Ωδής, “Λαμψάτω, ω Φωτοδότα, και εμοί τω αμαρτωλώ το φως Σου το απρόσιτον”, και να ενδυναμώνεις στην πίστη, ενθυμούμενος ότι η Εκκλησία δεν προσεύχεται για πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν».
Στη συνέχεια ο άνδρας εκείνος, σαν να απέκλειε τη δυνατότητα ότι μια τέτοια προσευχή θα παραμείνει χωρίς την άνωθεν απάντηση, κατέκλεισε τον λόγο του ως εξής:
«Όταν η ψυχή σου γνωρίσει αυτό το φως, τότε, όταν συμβεί να το στερείται, θα φλέγεσαι γι’ αυτό και μιμούμενος τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο θα το ζητάς και θα κράζεις προς αυτό:
Ελθέ, το φως το αληθινόν.
Ελθέ, η Ζωή η αιώνιος.
Ελθέ, των πεπτωκότων η έγερσις.
Ελθέ, των κειμένων η ανόρθωσις,
Ελθέ, των νεκρών η ανάστασις.
Ελθέ, Πανάγιε Βασιλεύ.
Ελθέ και σκήνωσον εν ημίν,
και μείνον αδιαστάτως εν ημίν,
και αδιαιρέτως Συ μόνος βασίλευε εν ημίν
εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν».
(Πηγή: Αρχιμ. Σωφρονίου, Άσκησις και θεωρία, «Λόγος εις την Μεταμόρφωσιν του Κυρίου», Αγγλίας 1996, σ. 172-188.)
Ο Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ έλεγε, ότι στις μέρες μας που σχεδόν έχουν εκλείψει οι συνθήκες για την ησυχαστική προσευχή το μόνο που μας έμεινε είναι η Θ. Λειτουργία. Να δώσουμε όλη μας τη δύναμη και όλη μας την προσοχή στο να τελέσουμε τη Θ. Λειτουργία όπως πρέπει για να βρούμε το πλήρωμα της χάριτος, της σωτηρίας.. Όλη μας η ζωή πρέπει να είναι κατά τον τύπο της Θείας Λειτουργίας. Δηλαδή, όπως στη Λειτουργία βασίζομε το Μυστήριο πάνω στο λόγο του Χριστού και καλούμε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος με την προσευχή στον Ουράνιο Πατέρα παρακαλώντας ν’ αγιασθούν τα δώρα κι εμείς, έτσι πρέπει νάναι και όλη μας η ζωή’ να βασίζεται πάνω στο λόγο του Θεού και τη δέηση, στην ικεσία. Τότε αγιάζεται όλη η κτίση, ο άνθρωπος και μαζί του όλη η κτίση.
Μέσα στη Θ. Λειτουργία ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει το Χριστό, μπορεί να βρει το παν. Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ
***
Η Θεοτόκος, εικόνα της Ανθρώπινης Ελευθερίας
Του Μητροπολίτου Καλλίστου Διοκλείας (Γουέαρ)
…Η Θεοτόκος καθίσταται εικόνα της ανθρώπινης ελευθερίας. Για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και την Ορθόδοξη μυστική παράδοση η Παναγία είναι μια «ησυχάστρια», που υπηρετεί το Άγιο Πνεύμα με τη σιωπή της καρδιάς. Η εσωτερική σιωπή αυτού του είδους δεν είναι αρνητική – μια απλή απουσία ήχων ή μια παύση μεταξύ λέξεων – αλλά είναι θετική και ζωντανή, πηγάζοντας από τα βάθη της ύπαρξής μας και αποτελώντας μέρος της βασικής δομής του ανθρωπίνου προσώπου μας. Χωρίς σιωπή δεν είμαστε αυθεντικά ανθρώπινοι και χωρίς σιωπή δεν είμαστε αυθεντικά ελεύθεροι. Ενώ η αδιάκοπη φλυαρία υποδουλώνει, η ικανότητα να ακούει κανείς είναι ουσιαστικό μέρος της ελευθερίας. Η Θεοτόκος είναι ελεύθερη γιατί ακούει. Αν δεν γίνουμε ικανοί να ακούμε τους άλλους – αν δεν αποκτήσουμε, ως ένα βαθμό, τη δημιουργική εσωτερική σιωπή, όπως έκανε η ίδια – θα πάσχουμε από απουσία πραγματικής ελευθερίας. Μόνο εκείνος που ξέρει να σιωπά και να ακούει είναι ικανός και να παίρνει αποφάσεις με αυθεντική ελευθερία επιλογής…
Η ελευθερία σχετίζεται με τον πόνο. Αυτό σημαίνει κένωση (άδειασμα του εαυτού), άρση του σταυρού, εγκατάλειψη της ζωής για χάρη των άλλων. Η εθελοντική επιλογή της Παναγίας στον Ευαγγελισμό της δημιουργεί θλίψη, αλλά και χαρά.
Ο κοπιώδης, θυσιαστικός χαρακτήρας της ελευθερίας είναι το ίδιο προφανής και στη διήγηση του Ντοστογιέφσκι «Το Αφήγημα του Μεγάλου Ιεροεξεταστή» στο έργο του Οι Αδελφοί Καραμαζόβ. Ο ιεροεξεταστής μέμφεται τον Χριστό γιατί κατέστησε την ανθρωπότητα ελεύθερη και, επομένως, της επέβαλε έναν πόνο πολύ οξύ για να τον υπομείνει. Εξαιτίας της λύπησης για την ανθρώπινη αγωνία, όπως υποστηρίζει ο ιεροεξεταστής, ο ίδιος και οι συνάδελφοί του έχουν αφαιρέσει το σκληρό αυτό δώρο της ελευθερίας: «Διορθώσαμε τη δουλειά σου», λέει στον Χριστό. Έχει δίκιο. Η ελευθερία είναι πραγματικά ένα βαρύ φορτίο, όπως κατάλαβε πολύ καλά η Παναγία κάτω από το Σταυρό. Ωστόσο, χωρίς ελευθερία δεν μπορεί να υπάρχει ούτε πραγματικό πρόσωπο ούτε αμοιβαία αγάπη. Αν αρνούμαστε να ασκήσουμε το δώρο της ελευθερίας που ο Θεός μας προσφέρει, υποβιβάζουμε τους εαυτούς μας σε υπανθρώπους ˙ και αν αρνούμαστε στους άλλους την ελευθερία τους, τους αρνούμαστε το δικαίωμα να είναι άνθρωποι…
Μόνο με την επιστροφή της ελευθερίας μας στον Θεό – μέσα από την μετοχή, τη σιωπή και τον πόνο – μπορούμε πραγματικά να γίνουμε ελεύθερα πρόσωπα κατ΄εικόνα της Αγίας Τριάδας, με βάση το παράδειγμα της υπερευλογημένης Θεοτόκου.
Απολυτίκιον Αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Ήχος πλ. δ’.
Ορθοδοξίας ο φωστήρ, Εκκλησίας το στήριγμα και διδάσκαλε, των Μοναστών η καλλονή, των θεολόγων υπέρμαχος απροσμάχητος, Γρηγόριε θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης το καύχημα, κήρυξ της χάριτος, ικέτευε διά παντός, σωθήναι τας ψυχάς ημών.
Κανών α’, Ωδή ε’, του Αγίου Ήχος δ’ Εξέστη τα σύμπαντα
Οι λόγοι σου Πάνσοφε και τα σεπτά συγγράμματα, δρόσος ουρανία μέλι πέτρας άρτος Αγγέλων τοις εντυγχάνουσι, νέκταρ αμβροσία γλυκασμός, ήδυσμα Γρηγόριε και πηγή ζώντος ύδατος.
iconandlight 