Άγιος Σαμψών ο Ξενοδόχος
Ιωάννα η Μυροφόρος του Χριστού, σύζυγος του Χουζά (1ος αι.)
Λουκάς ο ερημίτης
Σεραπίων ο Τάταρος, της λίμνης Κόζα Ρωσίας (1611)
Γεώργιος ο Αθωνίτης, εκ Γεωργία (1066)
Μαρτίνος του Τουρώφ, της Λευκορωσία (1146)
Σέβηρος Πρεσβύτερος της Ιντεροκρεά Ιταλίας (6ος αι.)
Εορτάζουν στις 27 Ιουνίου
– Είπε ο Αββάς Ιωάννης ο Κολοβός: «Δεν οικοδομείς ένα σπίτι αρχίζοντας από τη σκεπή και προς τα κάτω. Αρχίζεις από τα θεμέλια».
Τον ρώτησαν: «Τι σημαίνουν αυτά τα λόγια;».
Αυτός απάντησε: «Τα θεμέλια είναι ο πλησίον μας, το πώς θα τον κερδίσουμε. Από τον αδελφό αρχίζουμε. Διότι σε αυτόν κρέμονται όλες οι εντολές του Χριστού».
Είπε ο άγιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης: «Ο μοναχός φαίνεται απόκοσμος και ακοινώνητος για πολλούς.
Τόσα χρόνια αν διατηρήθηκε η Εκκλησία οφείλεται στο μοναχισμό. Αυτός που μπαίνει στο μοναστήρι και τα δίνει όλα στον Χριστό μπαίνει στην Εκκλησία. Ίσως να πει κάποιος: «Αυτοί που ζουν μόνοι τους σε μια σπηλιά βοηθούν την Εκκλησία;». Ναι. Οι σπηλαιώτες βοηθούν την Εκκλησία μυστικά. Ένας που ζει στη σπηλιά μπορεί να μη φτιάχνει δέντρα και κήπους, συγγράμματα κι άλλα που βοηθούν στη ζωή ή στην πρόοδο, αλλά εκεί μέσα δημιουργεί κι εξελίσσεται και θεούται. Οι ασκητές μένουν στη σπηλιά για να μην τους αποσπά κανείς απ’ την πνευματική ζωή. Με τη θερμή και καθαρή ζωή τους και κυρίως με την προσευχή τους βοηθούν την Εκκλησία.
Ας υποθέσομε ότι έχομε επτά ιεροκήρυκες θεολόγους, οι οποίοι είναι άγιοι στη ζωή τους. Η ρητορεία τους άφθαστη. Ο καθένας έχει την ενορία του, που αποτελείται από δέκα χιλιάδες ενορίτες. Κάθε μέρα ακούνε το λόγο τους εβδομήντα χιλιάδες άνθρωποι. Συγκλονίζονται χιλιάδες που τους ακούνε, μετανοούν, επιστρέφουν στον Χριστό, σώζονται ολόκληρες οικογένειες. Ένας, όμως, μοναχός, που δεν τον βλέπει κανείς καθισμένος σε κάποια σπηλιά, με την ταπεινή του προσευχή επιδρά πολύ περισσότερο. Ένας έναντι επτά έχει μεγαλύτερα αποτελέσματα. Αυτό βλέπω. Είμαι σίγουρος. Να ποια είναι η σημασία της προσευχής του μοναχού. Είναι στο κελλί του μόνος, αλλά τα κύματα της προσευχής του φθάνουν σ’ όλους τους ανθρώπους, έστω κι αν είναι μακριά. Με την προσευχή ο μοναχός συμμετέχει σ’ όλα τα προβλήματα των ανθρώπων και κάνει θαύματα».
-Γιατί, Αββά, οι σημερινοί Μοναχοί, ενώ κοπιάζουν, δεν παίρνουν από το Θεό τα χαρίσματα που έπαιρναν οι παλαιοί πατέρες; ερώτησε ένα Γέροντα κάποιος Αδελφός.
– Τον παλαιό καιρό, τέκνον μου, αποκρίθηκε ο σεβάσμιος Γέρων, υπήρχε αγάπη μεταξύ των Μοναχών και καθένας προθυμοποιειτο να βοηθήσει τον Αδελφόν του να ανεβεί προς τα επάνω. Τώρα η αγάπη εψυχράνθη και ο ένας παρασύρει τον άλλον προς τα κάτω και για τον λόγον αυτόν δεν χορηγεί πλέον ο Θεός χαρίσματα πνευματικά.
Κάλλιστος Ware Μητροπολίτης Διοκλείας
Η Μοναστική ζωή ως μυστήριο αγάπης
«Φως μεν μοναχοίς άγγελοι, φως δε κοσμικοίς μοναχική πολιτεία». (Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος).
«Εκ του πλησίον εστίν η ζωή και [εκ του πλησίον] ο θάνατος», δηλώνει ο Μέγας Αντώνιος… Η μοναστική «αναχώρηση» με κανένα τρόπο δεν σημαίνει παραίτηση από την ευθύνη για τον έξω κόσμο. Ο μοναχισμός, τόσο όσο και ο γάμος, είναι, κατά την έκφραση του Παύλου Ευδοκίμωφ, «μυστήριο αγάπης». Αυτό είναι σαφές από τον ορισμό του μοναχισμού που δίνει ο Μέγας Βασίλειος: τον ονομάζει απλά ζωή «κατά το Ευαγγέλιον»… . Και αν ο μοναχισμός είναι «ζωή σύμφωνα με το ευαγγέλιο», τότε είναι μια ζωή αγάπης: είναι η εκπλήρωση των δύο μεγάλων ευαγγελικών εντολών, του να αγαπούμε τον Κύριο τον Θεό μας και του να αγαπούμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας (Ματθ. 22: 37-39)..
Σύμφωνα με τα λόγια του βιογράφου του Αντωνίου, Μεγάλου Αθανασίου, «όλως ώσπερ ιατρός ην δοθείς παρά του Θεού τη Αιγύπτω». Ακόμα και ο αυτοκράτορας του είχε γράψει. Χιλιάδες έρχονταν προς αυτόν με την παράκληση: «Ειπέ ημίν λόγον, αββά: πώς δυνάμεθα σωθήναι;» και δεν έφευγαν με αδειανά χέρια. Δυνάμει των πολλών χρόνων που δαπάνησε στην κατά μόνας προσευχή, η απάντησή του ερχόταν σ’ αυτούς σαν «λόγος από τη σιωπή» και έτσι, αν και σύντομος, αποδεικνύετο λόγος δυνάμεως και ιάσεως. Άλλους θεράπευε, όχι με λόγια συμβουλών αλλά με την ίδια την παρουσία του… «Αρκεί μοι μόνο το βλέπειν σε, πάτερ».
Άν και είναι σημαντικά τα λειτουργήματα της πνευματικής πατρότητας και της φιλοξενίας, εντούτοις δεν έχομε ακόμα αναφέρει τον πρώτιστο τρόπο με τον οποίο ο μοναχός βοηθά στη μεταμόρφωση της Εκκλησίας και του κόσμου. Και ποιός είναι αυτός; Σ’ ένα από τα αρχαία μοναστικά κείμενα αναφέρεται η ιστορία ενός νεαρού μοναχού ο οποίος πηγαίνει στον πνευματικό του πατέρα σε κατάσταση απόγνωσης και ερωτά: «Αββά Μακάριε, τί ποιήσω, ότι θλίβουσί με οι λογισμοί λέγοντές μοι, ότι ουδέν ποιείς, άπελθε εντεύθεν;». Και ο γέροντας απαντά: «Είπον σου τοις λογισμοίς, ότι διά τον Χριστόν τους τοίχους τηρώ», Φρουρώ τούς τοίχους: οι μοναχοί είναι σαν τους φρουρούς στις επάλξεις, προστατεύοντας τα άλλα μέλη της Εκκλησίας ενώ αυτά ασχολούνται με τις καθημερινές εργασίες τους εντός των τειχών. «Φρουρώ τους τοίχους» -εναντίον ποίου; Οι αρχαίοι μοναχοί είχαν μια ακριβή απάντηση: εναντίον των δαιμόνων, οι οποίοι είναι οι κοινοί εχθροί της ανθρωπότητας. Αποσυρόμενος στην έρημο, το κατοικητήριο των δαιμόνων, ώστε να αναλάβει πόλεμο με τις δυνάμεις του κακού, ο μοναχός ωφελεί την ανθρωπότητα σαν σύνολο. (Με την ευκαιρία, αν η έρημος εκληφθεί με αυτήν την έννοια, σαν το κατοικητήριο των δαιμόνων, μπορούμε θαυμάσια να ρωτήσουμε πού βρίσκεται η έρημος στο σύγχρονο κόσμο μας; Στην ύπαιθρο ή στην πόλη);
Και με ποιά όπλα ο μοναχός φυλάττει τείχη εναντίον των δαιμονικών δυνάμεων; Και πάλι η μοναστική παράδοση απαντά μ’ ένα ειδικό τρόπο: με το όπλο της προσευχής.
Αυτός, λοιπόν, είναι ο κυριότερος τρόπος με τον οποίο ο μοναχός υπηρετεί τον κόσμο: όχι πρωταρχικά με εξωτερικά έργα φιλανθρωπίας ή με την πολυμάθεια· όχι πρωταρχικά με τη φιλοξενία ή ακόμα με τις πνευματικές συμβουλές, μα με την εσωτερική εργασία της προσευχής. Η αγάπη του μοναχού εκφράζεται πάνω από όλα με την προσευχή του: η προσευχή του είναι η αγάπη του. Υπηρετεί τον πλησίον του προσευχόμενος -όχι απλώς με την προσευχή της μεσιτείας του, αλλά με την όλη προσευχή του, είτε πρόκειται για προσευχή μετανοίας, δοξολογίας, ή σιωπής.
Ακριβώς επειδή προσεύχεται, ο μοναχός δεν είναι χωρισμένος από τον κόσμο, όσο μεγάλη και αν είναι η εξωτερική απομόνωσή του. Διότι η προσευχή, αν και είναι κάτι το εσωτερικό και προσωπικό, ουδέποτε είναι κάτι το απομονωμένο και μοναχικό: αυτός που προσφέρει αληθινή και ζωντανή προσευχή πάντοτε προσεύχεται ως μέλος ενός σώματος, σε ενότητα με όλους τους άλλους που προσεύχονται, και πραγματικά με ολόκληρη την ανθρωπότητα, είτε προσεύχονται είτε όχι. Κάθε προσευχή έχει κοσμικές διαστάσεις. Όταν ο μοναχός λέει την προσευχή του Ιησού –«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με»– ταυτόχρονα λέει «ελέησον ημάς» έστω κι αν δεν είναι αυτή η εξωτερική μορφή λέξεων την οποία χρησιμοποιεί. Η επίκλησή του δεν θα ήταν αληθινή προσευχή αν ήταν μόνο για τον εαυτό του. Δυνάμει της προσευχής του, λοιπόν, ο μοναχός είναι -κατά τον Ευάγριο (346-99)- «ο πάντων χωρισθείς και πάσι συνηρμοσμένος»…
Η προσευχή είναι μια δυναμική, μεταμορφώνουσα δύναμη, ακόμα και αν παραμένει εντελώς κρυμμένη. Πιθανόν οι ερημίτες να φέρνουν πιο πολύ κόσμο στον Χριστό παρά ένας οιοσδήποτε συγγραφέας ή κήρυκας, οσονδήποτε εύγλωττος κι αν είναι. «Απόκτησε εσωτερική ειρήνη», έλεγε ο Άγιος Σεραφείμ, «και χιλιάδες γύρω σου θα βρουν τη σωτηρία τους». «Αν μερικοί άνθρωποι γίνουν προσευχή», γράφει ο Οlivier Clement . «προσευχή που είναι «καθαρά» και κατά το φαινόμενο εντελώς άχρηστη, μεταμορφώνουν την οικουμένη με μόνο το γεγονός της παρουσίας τους, με την ίδια την ύπαρξή τους». Τέτοια, ακριβώς, είναι η κλήση του μοναχού: να είναι μια παρουσία, η παρουσία της προσευχής· να βοηθά τον κόσμο όχι τόσο ενεργητικά όσο υπαρξιακά, όχι τόσο με κάτι που κάνει όσο με ό,τι είναι, με το να γίνεται ο ίδιος μια ζωντανή προσευχή. Μεταμορφώνει τον κόσμο με το να μεταμορφώνεται ο ίδιος. Επανειλημμένα στην εκκλησιαστική ιστορία οι μοναχοί εξηγούν με ζωντανό παράδειγμα αυτό το συνεχώς επανερχόμενο παράδοξο: αυτός που απέχει από το να προγραμματίζει και να οργανώνει, που δεν υπολογίζει πόσο πιο πολύ χρήσιμος μπορεί νάναι για τους άλλους αλλά απλώς στρέφεται προς τον Θεό με μια πλήρως εκδαπανούσα αγάπη, είναι συχνά αυτός ο ίδιος που, πιο πολύ από κάθε άλλο σύγχρονό του, φέρνει διαρκή ωφέλεια στο σύνολο της κοινωνίας. Ίσως όσο λιγότερο ένας μοναχός σκέφτεται να μεταστρέψει τον κόσμο και όσο πιο πολύ σκέφτεται τη δική του μεταστροφή, τόσο πιο πολύ πιθανό είναι ότι ο κόσμος πραγματικά θα μεταστραφεί.
«Κοίταξε αυτό το παράθυρο», λέγει ο Chuang Tzu: «δεν είναι παρά μια τρύπα στον τοίχο, μα εξαιτίας της όλο το δωμάτιο είναι γεμάτο φώς. Έτσι και όταν οι δυνάμεις και ικανότητες κενωθούν, η καρδία είναι γεμάτη φως. Όντας γεμάτη φως καθίσταται μια επιρροή διά της οποίας άλλοι κατά τρόπο μυστικό μεταμορφώνονται». Ο μοναχός είναι ακριβώς η τρύπα στον τοίχο, διά μέσου της οποίας λάμπει το άκτιστο φως του Θεού. Κενώνοντας την καρδία του από οτιδήποτε άλλο έκτος από την προσευχή, καθίσταται ένα παράθυρο για την Εκκλησία και τον κόσμο.
Τέτοιος είναι ο μοναχός: μια παρουσία, ένας μάρτυρας ή ένα σημείο. Ακριβέστερα, είναι ένας μάρτυρας του μέλλοντος αιώνος, εκείνης της μελλοντικής βασιλείας η οποία ταυτόχρονα είναι ήδη παρούσα εντός ημών.
***
Από τις πρώτες-πρώτες αρχές του ο Χριστιανισμός ήταν μια ασκητική θρησκεία…. Σε μια εποχή που η Εκκλησία διέτρεχε τον κίνδυνο να συγχέει τα του Καίσαρος με τα του Θεού, οι μοναχοί έπαιζαν ένα προφητικό ή εσχατολογικό ρόλο, υπενθυμίζοντας στους ανθρώπους ότι η Εκκλησία του Θεού δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Και τέτοιο εξακολουθεί να είναι το λειτούργημά τους στην Εκκλησία σήμερα. Η μοναστική στάση είναι ουσιαστικά μια στάση προσεκτικής αναμονής, προσδοκίας. Μοναχός λέγει ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος (7ος αιώνας), «έστιν ο εν πείνη και δίψη διάγων πάσας τας ημέρας της ζωής αυτού, διά την ελπίδα των μελλόντων αγαθών».
Είναι ένας μάρτυρας της όγδοης ημέρας… Όπως ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (1296-1359) το διετύπωσε, οι μοναχοί είναι προφήτες και κήρυκες της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού: ακριβώς όπως οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης προέλεγαν την πρώτη έλευση του Χριστού κατά την ενσάρκωση, έτσι μέσα στην Εκκλησία οι μοναχοί είναι εκείνοι που δείχνουν προς τη Δευτέρα του Έλευση, όχι τόσο με τα λόγια τους όσο με τη ζωή τους.
Όλοι οι Χριστιανοί είναι «ξένοι και παρεπίδημοι» (Εβρ. 11:13), οδεύοντες προς το έσχατο, με τα πρόσωπα στραμμένα προς την ουράνια πολιτεία. Αλλά πλείστοι από αυτούς έχουν ταυτόχρονα πολλούς δευτερεύοντες σκοπούς: να φροντίσουν για σύζυγο, να μεγαλώσουν παιδιά, να περιθάλψουν αρρώστους, να βοηθήσουν τούς πτωχούς και απόρους. Ο μοναχός, όσον άφορα την ουσιαστική μοναστική του κλήση, δεν έχει δευτερεύοντες σκοπούς. Το πρότυπό του είναι η Μαρία, η οποία ακολούθησε «το εν ου έστι χρεία» (Λουκ. 10:42). Ο ίδιος ο τίτλος του, «μοναχός», έχει την έννοια ενός του οποίου η ύπαρξη δείχνει προς μια μονάχα κατεύθυνση, ο οποίος ζει για ένα πράγμα μόνο· και με το να δείχνει αυτή τη μια και μόνη κατεύθυνση υπενθυμίζει στο Λαό του Θεού που πηγαίνει. Ο μοναχισμός με την παρουσία του διατηρεί ζωντανή μέσα στην Εκκλησία μια αίσθηση κατευθύνσεως.
«Έλεγον πάλι περί αυτού [Αββά Αρσένιου]», διαβάζουμε στο Γεροντικό, «ότι οψέ σαββάτων επιφωσκούσης Κυριακής, ήφιε τον ήλιο οπίσω αυτού, και έτεινε τας χείρας αυτού εις τον ουρανόν ευχόμενος, έως πάλιν έλαμψεν ο ήλιος εις το πρόσωπον αυτού». «Αδελφός τις απήλθεν εις το κελλίον του Αββά Αρσενίου εν Σκήτει, και προσέσχε διά της θυρίδος, και θεωρεί τον γέροντα όλον ως πυρ».
Οι δύο αυτές ιστορίες θέτουν ενώπιον μας το μοναστικό ιδεώδες. Ο μοναχός είναι εκείνος που ίσταται συνεχώς ενώπιον του Θεού σε προσευχή, που είναι τόσο ολοκληρωτικά ταυτισμένος με την τέχνη της προσευχής ώστε να έχει γίνει ο ίδιος μια ζωντανή φλόγα προσευχής. Αυτή η ζωντανή φλόγα είναι ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται η αγάπη του για τον Θεό και τον άνθρωπο, και μέσω αυτής της φλόγας της προσευχής υπηρετεί την κοινωνία και συμμετέχει ενεργά στη μεταμόρφωση του κόσμου. («Ορθόδοξος Μοναχισμός» – Ορθόδοξα Τετράδια 3, εκδ.Αρμός, σ. 30-48)
Απολυτίκιον Αγίου Σαμψών του Ξενοδόχου
Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε.
Ο φέρων την μίμησιν, των του Θεού οικτιρμών, ενθέου χρηστότητας, αναβλυστάνεις κρουνούς, Σαμψών Ιερώτατε, συ γαρ θεομιμήτω, ελλαμφθείς συμπάθεια, ώφθης των τεθλιμμένων, και πασχόντων ακέστωρ, παρέχων ενί εκάστω, ρώσιν και έλεος.
Απολυτίκιον
Ταις μυροφόροις γυναιξί, παρά το μνήμα επιστάς, ο Άγγελος εβόα· τα μύρα τοις θνητοίς υπάρχει αρμόδια· Χριστός δε διαφθοράς εδείχθη αλλότριος· αλλά κραυγάσατε· Ανέστη ο Κύριος, παρέχων τω κόσμω το μέγα έλεος.
Δόξα Πατρί… Ήχος πλ. β’
Κοσμά Μοναχού
Αι Μυροφόροι γυναίκες, τον τάφον σου καταλαβούσαι, και τας σφραγίδας του μνήματος ιδούσαι, μη ευρούσαι δε το άχραντον Σώμά σου, οδυρόμεναι, μετά σπουδής ήλθον λέγουσαι, Τις έκλεψεν ημών την ελπίδα; τις είληφε νεκρόν γυμνόν εσμυρνισμένον της Μητρός μόνον παραμύθιον; ω! πως ο νεκρούς ζωώσας τεθανάτωται; ο τον Άδην σκυλεύσας, πως τέθαπται; αλλ’ ανάστηθι Σωτήρ αυτεξουσίως, καθώς είπας τριήμερος, σώζων τας ψυχάς ημών.
iconandlight 